Tasavvuf müziğinin en önemli aletlerinden olan ney in yapımında kullanılan ve boğum aralığı nedeniyle yurt içi ve yurt dışındaki neyzenlerin tercih ettiği Hatay ın Samandağ ilçesinde doğal olarak yetişen kamışların ( kasob ), coğrafi işaretlemesinin alınması için çalışma başlatıldı.
Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Öğretim Üyesi Prof.Dr.Mehmet Arslan, dünyada en kaliteli ney kamışının Hatay ın Samandağ ilçesinde yetiştiğini belirterek, boğum aralığı, uzunluğu, sesi ve yapısıyla diğer bölgelerdekinden ayrılan Hatay kamışından üretilen neylerin, neyzenler tarafından çok fazla tercih edildiğini söyledi. Bu kamışların işlenmemiş halinin 40 ile 50 dolardan ney ustalarına satıldığını vurgulayan Prof.Dr.Arslan, talebin fazla olması dolayısıyla bazı kişilerin olgunlaşmasını beklemeden kamışları kestiğini, bunun da ney kamışındaki kalitenin düşmesine sebep olduğunu ifade etti. Kasım, Aralık aylarında toplanması gereken kamışlar arasından ney yapımına en uygun olanların seçilmesi gerektiğinin altını çizen Arslan, Her kamıştan ney olmaz. Ney olabilmesi için boğum aralıklarının eşit uzunlukta ve bunların da 7 ila 8 santimetre civarında olması gerekiyor. Bu nedenle kamış hasatçıları bu özelliklere çok dikkat etmeli. Bölgeden toplanan kamışların, ustaların ellerinde şekillenerek neye dönüşüyor ve 100 ile 300 dolar arasında satışı yapılabiliyor diye konuştu.
Arslan, iklim özelliği ve toprak yapısıyla Hatay da doğal olarak yetişen kamışların, ney yapımı için aranan özellikte olduğunu bildirerek, Hatay daki ney kamışının kalitesini bilen bazı çevrelerin Samandağ kamışı veya kasob adını kullanarak ney satışı yaptığını kaydetti. Bu sebeple bölgede yetişen ney kamışlarının coğrafi işaretlemesinin alınması için çalışma başlatıldığına dikkati çeken Arslan, Tescil sayesinde, çeşitli internet sitelerinde Samandağ kamışı adı altında satılan neylerin, şehrimizdeki kamışlardan elde edilmediği ortaya çıkmış olacak. Ayrıca bu kamışları toplayan, satanlar daha bilinçli hale gelecek. Bu sayede kamışlarımız bir anlamda koruma altına alınmış olacak dedi.
Ney Nasıl Yapılır Ney Nasıl Açılır
Samandağ ilçesindeki arazilerde tabii olarak yetişen, 7-8 santimetrelik boğum aralığıyla ney ustaları ve neyzenlerden büyük talep gören kamışların, uzun süren bir işlemin ardından enstrümana dönüştüğünü söyledi. Dinleyeni dinlendiren, huzur veren neyden doğru sesi çıkarmanın ve iyi bir ney yapmanın göründüğü kadar kolay olmadığını vurgulayan Yıldırım, ney yapım sürecini şöyle anlattı, Kasım ve Aralık aylarında köylüler tarafından toplanan kamışlar, uzunluğuna ve boğum aralığına göre seçiliyor. Kamışlar, daha sonra bunları işleyecek ustaların elinde bir yıllık bir bekleme sürecine alınıyor. Serin ve kuru bir yerde bekletilen, daha sonra da Nisan ve Mayıs aylarında güneşte kuruması sağlanan kamışlar, bekleme süresinin ardından ney yapımı için işlenmeye başlanıyor. Öncelikle, dış tarafındaki kabukların temizlenmesinin ardından ölçümü yapılan ve düzeltilen kamışların içi açılıyor. Parazvane ayarlarının yapılmasının ardından ağız ve alt kısımlarına başpare takılıyor. Bunlar neyi bir anlamda koruyan, çatlamasını önleyen en önemli unsurlar. Daha sonra perde yerlerinin belirlenmesiyle kamışlar yağlanarak kullanıma hazır hale geliyor.
Ney yapmak yerine ney açmak tabiri de kullanılır.Eskiden ney açımında ustalaşmış kişiler olmadığından genellikle neyzenler kendi neylerini kendileri açmak zorunda kalırlarmış ama günümüzde bu konuda ustalaşan kişiler sayesinde bu sıkıntı ortadan kalkmıştır. Ney yapımı neyin ham maddesi olan neylik kamışı (Arundo donax) yerli adıyla kasob bulmak ile başlar. Kamış, toplanılan coğrafyanın iklim koşullarına göre aralık, kasım aralık ocak veya şubat ayında kesilir. Doğada binlerce hatta milyonlarca kamıştan sadece bir tanesi ney açmaya müsaittir. Neylik bir kamış yeterli olgunluğa ve kalınlığa ulaşmış olmalı. Budak uzunlukları en az 8 - 10cm olmuş, boğumları sık ve boğum uzunlukları birbirine yakın olmalıdır. Bu açıdan en iyi kamışlar genellikle Nil ve Asi nehirleri etrafından çıkmaktadır. Ney, kamışın üst yarısının alt kısımlarından açılır.Sazlıktaki kamışın bu bölgesine bakılır ve istenilen mesafede ney çeşitine göre birbirine yakın uzunlukta 9 boğum varsa ve yaprak kökleri kurumuş ve yeterli kalınlıkta ise alttan ve üstten pay bırakarak kesilir ve birinci kurutma işlemine başlanır. Bu aşamadaki kamışlar, her iki taraftan hava alan havadar ama güneş görmeyen bir ortamda iple bir yere asılarak yaklaşık 5 ay sararmaya bırakılır.ikinci kurutmada kamışlar güneş gören düz bir zemine yatırılarak bekletilir. Bu işlem de yaklaşık 4 ay sürmelidir. Bazı ustalar farklı kurutma işlemleri yaparlar. Bazıları da zamandan kazanmak için fırınlayarak veya yakarak çok hızlı bir şekilde kuruturlar ya da kuru gibi gözükmesini sağlarlar ki bu neyin tınısı ve geleceği için çok yanlış bir işlemdir.
Kurutma işlemi ardından kamışlar temizlenir ve düz olmayan kamışlar ısı yardımıyla düzeltilip iç açkıları yapılır. Alttan 7 boğum kapağı genişten dara doğru çeşitli tığlar ve törpüler yardımıyla açılır. En üstteki ses kutusu dediğimiz boğum kapağı ise 8mm çapında açılmalıdır. Bu işlemden sonra ney uzunluğu ayarlanır. Dışına hiçbir delik açılmayan kamış aynı perdeleri kapalı ney gibi rast sesini vermelidir. Üstten ve alttan orantılı olarak milim milim kısaltarak rast sesini yakaladığımızda artık neyimizin boyu belli olmuştur. Örneğin kız neyde bu uzunluk kamış kalınlığına göre 68-72cm dir. İdeal kamışta her boğum 4 parmak uzunluğunda ilk ve son boğum ise yarım boğum uzunluğundadır ki böyle kamışa çok nadir rastlanır. Ama kamış uzunluğunu ayarlarken en üst boğumun yaklaşık yarım boğum olmasına özen gösterilmelidir 2 birimden kısa 3 birimden uzun olmamalı. Bu boğuma ses kutusu denir ve neyin karakterini belirler.
Boyunu belirlediğimiz kamışın uçlarına çatlamasını önlemek için parazvane denilen metal yüzükler takılır. Bu parazvaneler gümüş, alpaka Alman Gümüşü, pirinç, bakır gibi metallerden yapılır ve tınıyı bozmaması için 0,30-0,40 mm et kalınlığına sahip metallerden yapılmalıdır. Özellikle üst parazvanenin sesi tutmaması için mümkün olduğunca az metal kütlesinden yapılması önemlidir.
Parazvaneleri takılan kamışa artık, üflemeyi kolaylaştıran parça olan başpare takılabilir parazvane takılmadan başpare takılırsa kamışın çatlama ihtimali yüksektir buna dikkat edilmeli. Baş parede en makbul malzeme ise belirli bir yaşa gelmiş manda boynuzudur. Lakin mandaların soyunun tükenmeye başlaması ve genç mandaların kesilmesi bu tip boynuzların bulunmasını zorlaştırmıştır. Bunun dışında fil dişi, ahşap, plastik gibi malzemeler de kullanılmaktadır. Ben daha çok manda boynuzuna en yakın olduğunu düşündüğüm derlin denilen sert plastik bir malzemeyi kullanıyor. Bu malzemenin en kalitelisini özel bir işlemden geçirerek boynuz kalitesine yaklaştırıp boynuza çok yakın bir tınıyı yakalayabiliyor.
Artık perdeleri açma zamanı geldi. Bu konuda ustaların kullandığı çeşitli yöntemler olmakla beraber temel olarak neyin boyu hayali 26 eşit birime bölünüp alttan itibaren 4.,5.,6.,8.,9.,10. ve 13. birimlere perdeler küçük delikler halinde sırayla açılıp akord kontrolleri yapılır. Perdeler tizse aşağıya pest ise yukarıya doğru genişletilir. Dikkat edilmesi gereken bir husus; neyde alttan 3. Delik segâh perdesine tekabul etmeli. Bunun için 1 koma daha pest yani çok az daha aşağıda açılmalıdır. Bir diğer önemli husus ise arka delik(aşiran perdesi) 5. boğuma; 1. ve 2. delikler 6. boğuma; 3. ve 4. delikler 7. boğuma; 5. ve 6. delikler de 8. boğuma denk gelmeli ve perdeler boğum çizgilerine denk gelmemelidir. Aksi taktirde o kamıştan ney olmaz.
Boyunu belirlediğimiz kamışın uçlarına çatlamasını önlemek için parazvane denilen metal yüzükler takılır. Bu parazvaneler gümüş, alpaka Alman Gümüşü, pirinç, bakır gibi metallerden yapılır ve tınıyı bozmaması için 0,30-0,40 mm et kalınlığına sahip metallerden yapılmalıdır. Özellikle üst parazvanenin sesi tutmaması için mümkün olduğunca az metal kütlesinden yapılması önemlidir.
