Roma su mühendisliğinin en önemli tesislerinden biri Hatay'ın Samandağ ilçesi'nin Çevlik mevkiinde yer almaktadır.
Çevlik, Hatay'ın Samandağ ilçesi'nde Asi (Orantes) ırmağı'nın denize döküldüğü yerin biraz kuzeyinde, deniz kıyısında yer almaktadır. Tünelin bulunduğu alan, tarihte "Seleukeia" olarak tanınan antik bir kentin yakınındadır. Bu antik yerleşme yeri, Anadolu'da Seleukos i. Nikator (M.Ö. 301-281) tarafından kurulan çok sayıdaki şehirlerden biridir ve "Pieria Seleukeia"sı olarak tanınmaktadır. Pieria (Pereia), B. iskender'in ölümünden sonra Asi ırmağı bölgesine Makedonyalıların verdiği isimdir ve ayrıca Yunanistan'da efsanelere göre Orpheus'un ülkesi olarak tanınan bir bölgenin de adıdır.
Kent aslında iskender'in önemli generallerinden Antigonos Monophtalmos'un Asi ırmağı kıyısında kurduğu "Antigoneia" şehrinin halkını, Seleukos'un bu yeni şehre nakletmesiyle kurulmuştur. Antakya'nın denize açılan kapısı durumundaki şehir, krallık ailesi üyelerinin gömüldüğü bir yer olarak tarihte önem taşımaktadır. En parlak dönemini Romalılar Dönemi'nde özellikle imparator Traianus ve Valens zamanında önemli bir deniz üssü olarak yaşamıştır. Bu önemli liman tesislerine ait kalıntıların çoğu bugün de görülmektedir. Kentin kuzeybatısında yer alan kaya tüneli ve ona bağlı kayaya oyulmuş üstü açık su kanalı, dağlardan inen zararlı sel suları birikimlerinin bu ilginç liman tesisini doldurmasını engellemek için yapılmıştır. Kentin kurulduğu coğrafi alan içinde, dağlardan inen üç çayakmaktadır. Bunlardan ikisi şehir surlarının dışından akmakta ve yerleşime bir zararı dokunmamaktadır. Tünelin yapılmasına neden olan nehrin ise dağlardan çıkıp antik kentin içinden geçerek iç limana döküldüğü anlaşılmaktadır. Tahminen, taşkın zamanlarında sular ve getirdiği birikimler, aşağı kent ve liman açısından tehlikeli olmaktaydı. Bu nedenle Romalı mühendisler, nehrin ağzından yaklaşık 1 km kadartitle
yukarıda, yatağını boydan boya güçlü bir setle kapatmışlardır. Burada birikecek suyu aktarmak için de, deniz yönündeki kayalık dağ kesimi oyularak, iki bölümlü bir kaya tünel i ve buna bağlı olarak uzun bir su kanalı açılmıştır. Setten itibaren güneybatı yönüne doğru önce 89 metrelik bir üst tünel bölümü, daha sonra 64 metrelik üzeri açık ve kayaya oyulmuş merdivenle üste çıkılabilen bir ara bölüm ve onun devamında 31 metrelik bir alt tünel bölümü yer almaktadır. Daha sonraki kısımlar, önce yükseltilip sonra yavaş yavaş alçalması
nedeniyle, üstü açık kanal şeklinde devam etmektedir. Tünelin yüksekliği 7 m, eni ise ortalama 6 m'dir. Daha sonra kanal, kuzeybatı yönüne doğru bir yay şeklinde kıvrılmakta ve Çevlik önlerinde son bulmaktadır. Tünelle birlikte bu ilginç su kanalının uzunluğu 1.380 m'yi bulmaktadır.
Tünelde, yapılışı ve tarihi ile ilgili kitabeler de yer almaktadır. Bunlardan en önemlisi, tünelin üst girişinde, deniz tarafına doğru sağ duvar üzerinde bulunmaktadır. Kitabede, Roma imparatorları Vespasianus ile Titus'un adları geçmektedir.
DIVVS VESPASIANVS ET DIVVS TlTUS F (aciendum) C (uraverunO
Kitabeye göre tünel, imparator Vespasianus (M.S. 69-79) Dönemi'nde yapılmaya başlanmış, oğlu imparator Titus (M.S. 79-81) Dönemi'nde tamamlanmıştır. Tünelin girişinde kayaya oyulmuş bir göz kabartması dikkat çekmektedir. Bu arada tünel üzerinde, aynı dönemde yapılan su yoluyla bağlantılı taş örgülü bir kemer bulunmaktadır. Tünelin bu kesimi nekropol alanları ile çevrilidir. Çok çeşitli kaya mezarlarının yer aldığı gözükmektedir.alt Özellikle Beşikli Kilise olarak adlandırılan kayalara oyulmuş mezar kompleksi oldukça ilgi çekicidir. altBurada Antakya Müzesi adına kazılar yapılmış ve birçok mezar açılmıştır. Ayrıca Samandağ'a doğru yer alan Mağaracık Köyü'nün arkasında bulunan mağara yerleşmelerinde, Muzaffer Şenyürek ve Enver Bostancı tarafından bilimsel kazı ve araştırmalar yapılmıştır. Özellikle Çevlik çevresindeki mağaralarda yapılan kazı ve araştırmalarda Orta Paleolitik Çağ'a ait buluntular ile Üst Paleolitik Çağ'da (yak. 45.000-15.000 yıl) yaşadığı sanılan Homo Sapiens Çevlikiyensis'e ait fosil kemiklere rastlanmıştır.
Osmanlı Dönemi'nin sonunda iskenderun Sancağı'na bağlı Çevlik, Ankara andıaşması sonrasında 1922'de Fransa tarafından kurulan Suriye Devletleri Federasyonu Halep Devleti'nin bir parçası olmuştur. Bu dönemde (1922-1938) Halep'te basılan iskenderun Sancağı ile ilgili bir kartpostal serisi içinde Titus Tüneli ile ilgili bir kart bulunmaktadır.
Titus Tüneli'nin fonksiyon açısından yakın bir benzeri Ürdün'de Pet ra antik kentinde bulunmaktadır. Antik dünyanın diğer önemli kaya tünelleri, Nimes'de, Lyon'da, Briord'da, Carhaix'de, Nikopolis'te ve Side'de su getirme sisteminin bir parçası olarak yapılmıştır. Çevlik ile çağdaş, Vespasianus Dönemi bir kaya tüneli italya'da Furlo Geçidi'nde yol sistemi ile bağlantılı olarak açılmıştır.
Kaynak:Hatay Aylık Kültür ve Keşif Dergisi.
