Deniz kaplumbağaları IUCN (Uluslararası doğa koruma birliği) kriterlerine göre nesilleri tehlike altında olan türler arasında yer almaktadır. "Kırmızı liste" olarak adlandırılan bu listede yer almalarının sebebi, son üç nesildir bu türlerin yıllık yuva yapan dişi sayılarının en azından %50 oranında azaldığına dair kayıtlardır. Eğer bir önlem alınmaz ise dinozorlar gibi bu canlıların da doğada nesilleri tükenebilir. Dünya'da sırasıyla sadece 60.000 ve 200.000, Akdeniz'de ise sadece 2.000 ve 300­500 adet Caretta caretta ve Chelonia mydas dişi bireyinin kaldığı tahmin edilmektedir.

Tüm dünyada genel olarak tropik ve subtropik kıyılarda yayılış gösteren deniz kaplumbağalarının günümüzde yaşayan sekiz türü vardır. Bu türlerden ikisi Caretta caretta (sini kaplumbağası veya iribaş deniz kaplumbağası) ve Chelonia mydas (çorba kaplumbağası veya yeşil kaplumbağa) özellikle yuva yapmak üzere Akdeniz'e girerler. Akdeniz'in çeşitli kıyılarını kışlamak ve beslenmek amaçlı da ziyaret edebilirler. Ama yuva yapmak üzere çoğunlukla Türkiye kıyılarını tercih ederler. Tüm Akdeniz'deki yuvalama alanlarının %60'ından fazlası Türkiye'de bulunmaktadır. Özellikle iribaş kaplumbağa Türkiye'nin batı sahillerini tercih ederken, yeşil kaplumbağalar ise Alata, Kazanlı, Akyatan ve Samandağ Kumsalıarı'na yuva yapar.

Deniz kaplumbağalarının henüz tam olarak bilinmemekle birlikte genel yaşam öykülerini şöyle özetleyebiliriz: Deniz kaplumbağaları denizde yaşadıkları için bu ismi almışlardır; karaya çıkmazlar. Ancak yuva yapmak üzere sadece dişileri geceleri karaya çıkar. Hatay kıyılarında Mart-Mayıs ayları çiftleşme, Haziran-Ağustos ayları arası yuva yapma sezonlarıdır. Ağustos-Ekim arasında yavrular kuluçka sürelerini tamamlayarak denize yönelirler. Yuvalama kıyılarına yakın yerde çiftleştikten sonra, şayet çiftleşme alanları aynı zamanda beslenme ve kışlama alanları değilse erkekler buradan ayrılır. Dişiler ise hava karardıktan sonra kıyıya çıkar, kendilerine uygun bir yuva alanı bulmaya çalışır, eğer bulamaz iseler veya ışık, ses vs. etkilerle ürkerlerse yuva yapmadan tekrar denize döner. Dişiler bu işlemi bir sezonda birkaç defa olacak şekilde tekrarlar ve bir dişi bir sezonda 2-3 yuva yapabilir.alt

Yuva yapma zorlu, emek isteyen bir iştir Yüz kilograma kadar olan dev cüssesi ile dişi kaplumbağa gece karanlığında kum üzerinde izler bırakarak sessiz bir şekilde kumsala çıkar. Önce ön ve arka üyelerini kullanarak bir gövde çukuru kazar, sonra sadece arka üyelerini kullanarak yumurta çukuru oluşturur. Caretta caretta bireylerin kazdığı yumurta çukurunun derinliği yaklaşık 40­55 cm, Chelonia mydas bireylerinin kazdığı yumurta çukurunun derinliği ise yaklaşık 70-S0 cm olabilir. Daha sonra yumurta çukuruna her defasında 3-4 adet yumurtayı üzerlerine yapışmayı engelleyici bir sıvı ile birlikte bırakır. Köpekler, tilkiler için cazip olan bu sıvının kokusunu gidermek için kumu savurur ve yuvayı özenle örttüğünden emin olduktan sonra kumsalı terk eder.

Kuluçka süresi yaklaşık 50-60 gün sürer. Bu süreyi tamamlayan yavru kaplumbağalar yuva çukurunu terk eder ve ışığın yansımaları na göre denize yönlenirler. Bu esnada onları bekleyen onlarca tehlike vardır. Yengeçler, tilki, köpek gibi hayvanlar yavruları avlayabilir. Eğer kumsalda yerleşim birimleri varsa bunlardan yansıyan ışık onları yanlış tarafa yönlendirebilir. Denize ulaşmayı başaran yavruları da bekleyen tehlikeler vardır. Bazı balıklar bunlarla beslenir, yüzeye yakın yüzdüklerinden kuşlara yem olabilirler. Bir kumsal da yumurtadan çıkan yavruların ancak binde birinin eşeysel olgunluğa erişip döl verebilecek olgunluğa erişebildiği tahmin edilmektedir.


Samandağ, Çevlik- Arsuz arası kumsallar ve Kale kumsalı, Hatay kıyılarında bulunan başlıca deniz kaplumbağa yuvalama alanlarıdır. Bunlar arasında yeşil kaplumbağa yuva yoğunluğu bakımından Samandağ, iribaş kaplumbağa yuva yoğunluğu bakımından Kale kumsalı önemlidir. Yeşil kaplumbağalar tarafından yaklaşık 14 km uzunluktaki Samandağ kumsalına yılda ortalama 9,3 yuva/km ve insan baskısının az olduğu Şeyhhızır Türbesi ile Asi Nehir ağzı arasında kalan yaklaşık 4,1 km'lik kesimine yılda ortalama 23,5 yuva/km yapılmaktadır.

Genelolarak tüm dünyada deniz kaplumbağalarının yaşamını tehdit eden, üremelerini sınırlayan birtakım olumsuzluklar vardır.

Bu tehditler insan kaynaklı olup Hatay kumsalıarında da çok farklı değildir. Yasalolmayan kum alımları sonucu kumsalın fiziksel yapısı bozulmakta, kumsalda bulunan yuvalar su baskını ve erozyona maruz kalarak tahrip olmaktadır. Herhangi bir kumsal da dünyaya gelen deniz kaplumbağası yıllar sonra olgunlaştığı zaman yuva yapmak üzere gene aynı kumsala gelir. Bu kumsalı yerinde bulamazsa nesiini devam ettiremez. Kumsala yapılan binalar deniz kaplumbağalarının yuvalama alanlarını daraltmakta ve deniz kaplumbağalarının nesillerini devam ettirmeleri güçleşmektedir. Kumul alan içine yapılan binalar 100-200 m karaya doğru daha geriye inşa edilse insan nesli zarar görmez, oysa bu hayvanların yuvalayacak başka yerleri yoktur. Bir de bu binaların ıŞık, ses kirliliği yuva yapmak üzere gelen yetişkin dişileri ürkütmekte ve yuva yapmadan denize dönmelerine sebep olmaktadır. Yapay ışıklar, yavruların ters tarafa yönlenerek ölüm oranlarını arttırmaktadır.

Yapılan bir araştırma Samandağ kumsalıarının dünyanın katı atık kirliliği ölçülen kumsalıarı arasında ikinci sırada yer aldığını göstermiştir. Katı atıkların kumsala büyük bir oranda Asi Nehri tarafından getirildikleri belirtilmiş, açık denize bırakılmış olan çöp leri n de rüzgar ve dalga hareketleri ile buna eklenerek kumsal da aşırı bir kirliliğe sebep olduğu vurgulanmıştır. Kirlilik elbette deniz kaplumbağalarını da etkilemektedir. Çöpleri besin zannederek yiyen yetişkin kaplumbağalar, birtakım sindirim sistemi sorunlarına maruz kalmakta, katı atıklar yuva çukuru kazmalarına engelolmakta, yumurtadan çıkan yavrular ise çöplere takılarak denize ulaşmada güçlük çekmekte veya bu esnada yengeçıere yem olmaktadırlar.alt

Doğal tehditleri de vardır; köpekler, tilkiler, yengeçler, kuşlar ve balıkların yemini oluşturur deniz kaplumbağaları Bu doğal düşmanların etkileri insan faaliyetleri tarafından arttırılmadığı sürece bir tehlikesi yoktur. Ancak sahillere başıboş köpekler salınırsa, kumsaldaki çöpler yavru kaplumbağaların kaçmasına engelolursa bu doğal düşmanlar da tehlikeli duruma gelebilir.

Son yıllardaki araştırmalar göstermiştir ki Samandağ kumsalıarı sadece yuva yapma kumsalı olarak değil, aynı zamanda deniz kaplumbağalarının üreme sezonu dışında kaldıkları bir beslenme veya kışlama habitatı olarak da önem taşıyor. Ne yazık ki balıkçılık faaliyetleri nedeniyle birçok deniz kaplumbağası ağlara ya da oltalara takılarak zarar görebiliyor. Deniz kaplumbağaları aynı insanlar gibi akciğer solunumu yapar, yüzeyden hava solur ve dalar, insandan farklı olarak yaklaşık 20 dakika kadar dipte kalabilirler. Trol ağlarının içinde uzun zaman kaldıklarında ağın içinden baygın olarak çıkabilirler, balıkçılar bunları öldü zannederek denize atabilir, baygın bir şekilde denize atılan kaplumbağa gerçekten ölebilir.

Dünyanın diğer sahillerinde deniz kaplumbağalarını tehdit eden başkaca sebepler de vardır. Henüz turizmi n çok gelişmemiş olması özellikle yuvalamanın çok yoğun olduğu Asi Nehri'nin her iki yakasındaki yaklaşık 3 kilometrelik kesimi oldukça korunaklı yapmaktadır. Ama bu turizmin gelişmeyeceği anlamına gelmez. Şayet yakın zamanda turizm faaliyetleri Samandağ kumsalında da gelişirse; özellikle deniz kaplumbağalarının yoğun yuvalama alanı olan bu nehrin her iki yakasındaki kesim özenle korunmalı, en azından denizden karaya doğru 200-300 m bina ve yapay ışık etkisinden tecrit edilmelidir. iyi bir turizm yatırımcısı bu doğal kaynağı koruyarak kazanç haline getirebilir. Dünyanın dört bir yanından insanlar bu hayvanları doğalortamlarında izlemek için Samandağ'a gelmek isteyebilir. Kaldı ki Hatay'ın daha ne çok antik güzellikleri var.alt

Yeryüzünde henüz insanların olmadığı ve coğrafyanın bugünkü şeklini almadığı, yaklaşık iki yüz milyon yıl önce deniz kaplumbağalarının ataları sığ denizlerde yaşıyordu. Bilinen en eski deniz kaplumbağa fosili yaklaşık 75 milyon yıl öncesine ait. Yeryüzü birkaç buzul devri atlattı, aynı dönemlerde yaşamış tüm dinazor türlerinin nesli tükendi, deniz kaplumbağaları kurtulup nesiini devam ettirmeyi başardı. içinde yaşadığımız dönem, özellikle sanayi devrimi ile doğa ve doğal kaynakların hızla yok olmaya doğru meylettiği dönem. Buzullar eriyor, küreselısınma ile iklim değişiyor, henüz doğada keşfi yapılmamış birçok bitki ve hayvan türünün nesli tükeniyor. Nesli tükenen çok az canlı bu kadar popüler. Sadece Türkiye'de onlarca bilim adamı, yüzlerce toplum gönüllüsü onları korumak için Türkiye'nin 21 üreme kumsalında bütün bir yaz özveri ile çalışıyor. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı bu türlerin korunması için ulusal komisyonlar kuruyor ve koruma eylem planları yapıyor. Gizemli deniz kaplumbağaları, insanları kendilerini korumak için nasıl harekete geçiriyar bilmiyorum. Ancak, en azından bir kez gece Samandağ kumsalına gidip, anaç kaplumbağaların nasıl yuvaladığını görmenizi, yavruların yuvadan çıkıp da nasıl denize doğru seğirttiğini gözlemlemenizi öneriyorum. Bakalım sizde nasıl bir etki bırakacaklar ...



Doç. Dr. Şükran Yalçın Özdilek Hocamıza Bu güzel çalışmasını bizimle paylaştığı ve yayınlamamıza izin verdiği için sonsuz teşekkürler.

Kaynaklar:
Baran, İ. ve Kasparek, M. (1989) Marine Turtles Turkey, Status Survay 1988 and Recommendation for
Conservation and Managament, Prepared by WWF, 128pp.
Baran, İ. (1990) Sea Turtles in Turkey, Marine Turtles Newsletter, 48, 21-22.
Canbolat, A.F. (2004) A Review of Sea Turtle Nesting Activity Along The Mediterranean Coast of Turkey.
Biological Conservation 116: 81-91.
Durmuş, S.H., (1998) An Investigation on Biology and Ecolgy of Sea Turtle Population on Kazanlı and
Samandag. Beaches. Ph. D. Thesis, Dokuz Eylul University, Izmir-Turkey, 72 s.
Kaska, Y., (2000) Genetic Structure of Mediterranean Sea Turtle Populations. Turkish Journal of Zoology. 24:
191-197.
Lutz, P.L. ve Musick, J.A. (1997) The Biology of Sea Turtles, CRC Pres, New York. 432pp.
Lee, S., (1999) Ancient Sea Turtles: Stranded in A Modern World Sea Turtle Restoration Project
Meylan, A.B., ve Meylan, P.A. (1999) Introduction to the Evolution, Life History, and Biology of Sea Turtles,
(Editors: K.L. Eckert, K.A. Bjorndal, F.A. Abreu-Grobois, M. Donnelly) Research and Management
Techniques for the Conservation of Sea Turtles IUCN/SSC Marine Turtle Specialist Group Publication
No: 4
Özdilek, H.G., Yalçin- Özdilek, S., Ozaner, F.S. ve Sönmez, B. (2006) Impact of Accumulated Beach Litter on
Chelonia mydas L. 1758 (Gren Turtle) Hatchling of the Samandag Coast, Hatay, Turkey. Fresenius
Environmental Bulletin. 15 (2): 95-103.
Sönmez, B. (2006) Samandağ Kumsalı’ nda su baskını ve erozyon tehdidi altında olan Deniz Kaplumbağa
yuvalarına uygulanan koruma tedbirlerinin etkinliğinin araştırılması Mustafa Kemal Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü. Y. Lisans Tezi.
Yalçın, Ş. (2003) Evaluation of Conservation Programme for Chelonia mydas in Samandag Coast: A Two Year
Study of Monitoring on Green Sea Turtles. Proceedings of the First International Conference on
Environmental Research and Assessment, University of Bucharest, Romania, 1-8.
Yalçın-Özdilek Ş. ve Aureggi M. (2006) Strandings of Juvenile Green Turtles at Samandağ, Turkey. Chelonian
Conservation Biology. 5(1): 152-154.
Yalçın-Özdilek, Ş., ve Sönmez, B. (2003) Samandağ Kumsalları’nda 2001-2003 Yılarında Yapılan Yeşil
Kaplumbağaları ( Chelonia mydas ) Koruma Çalışmaları Sonuçlarının Değerlendirilmesi. I. Ulusal
deniz Kaplumbağaları Sempozyumu. İstanbul.
Yalçın-Özdilek, Ş., ve Sönmez, B., (2006). Some properties of new nesting areas of sea turtles in northeastern
Mediterranean situated on the extension of the Samandag Beach, Turkey. Journal of Environmental
Biology. 27 (3):537-544.
Yalçın-Özdilek, Ş. ve Yerli, S.V. (2006). Green Turtle (Chelonia mydas) Nesting and Habitat Threats at
Samandağ Beach, Turkey. Chelonian Conservation Biology. 5(2): 302-305.
Yalçın-Özdilek, Ş., Özdilek, H.G., Kaska, Y., Ozaner, S., Sangün, M.K., Sönmez, B. (2006a) Samandağ
kumsalındaki fiziksel ve kimyasal bazı parametrelerin yeşil kaplumbağaların (Chelonia mydas L., 1758)
yuva dağılımı, yoğunluğu ve eşey oluşumları üzerine etkilerinin belirlenmesi ve bu konuda bir eğitim
programının uygulanması TÜBİTAK YDABAG 103Y058 nolu proje raporu 138 s
Yalçın-Özdilek, Ş., Kaska, Y., Olgun, Ö.S., Sönmez, B. (2006b) Samandag Deniz Kaplumbağalarının (Chelonıa
mydas ve Caretta caretta) İzlenmesi, Eşey Oranlarının Belirlenmesi, Erozyon ve Diğer Tehditleri
Üzerine Bir Eğitim Programı Hazırlanması ve Uygulanması Proje No: YDABAG-104Y055, 74 s.
Yalçın-Özdilek Ş. 2007. Status of sea turtles (Chelonia mydas and Caretta caretta) on Samandağ Beach, Turkey:
Evaluation of five-year monitoring study. Annales Zoologici Fennici. 44 (5):333-347.